Polski system prawny oferuje szeroki wachlarz wsparcia dla osób z niepełnosprawnościami, mający na celu ułatwienie im funkcjonowania w społeczeństwie, dostęp do usług publicznych, rynku pracy oraz edukacji. 

1. Prawa i ochrona prawna osób niepełnosprawnych

• Konstytucja RP
• Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych: reguluje wsparcie w zakresie rehabilitacji, edukacji oraz zatrudnienia, a w szczególności:

Ponadto ww. ustawa jest podstawą prawną działania Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych

• Ratyfikacja Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych: zobowiązuje Polskę do zapewnienia osobom z niepełnosprawnościami pełnego korzystania z praw człowieka i podstawowych wolności. Konwencja jest pierwszym międzynarodowym aktem prawnym, który odnosi się kompleksowo do osób niepełnosprawnych.

Celem Konwencji (art. 1) jest popieranie, ochrona i zapewnienie pełnego i równego korzystania z praw człowieka i podstawowych wolności przez wszystkie osoby niepełnosprawne oraz popieranie poszanowania ich przyrodzonej godności.

Konwencja pod pojęciem „osoby niepełnosprawne” rozumie osoby, które mają długotrwale naruszoną sprawność fizyczną, psychiczną, intelektualną lub w zakresie zmysłów, co może, w oddziaływaniu z różnymi barierami, utrudniać im pełny i skuteczny udział w życiu społecznym, na zasadzie równości z innymi osobami.

Zasady ogólne Konwencji (art. 3) to:

1. poszanowanie przyrodzonej godności, autonomii osoby, w tym swobody dokonywania wyborów, a także poszanowanie niezależności osoby,
2. niedyskryminacja,
3. pełny i skuteczny udział w społeczeństwie i integracja społeczna,
4. poszanowanie odmienności i akceptacja osób niepełnosprawnych, będących częścią ludzkiej różnorodności oraz ludzkości,
5. równość szans,
6. dostępność,
7. równość mężczyzn i kobiet,
8. poszanowanie rozwijających się zdolności niepełnosprawnych dzieci oraz poszanowanie prawa dzieci niepełnosprawnych do zachowania tożsamości.

2. Wsparcie finansowe osób niepełnosprawnych 

• Świadczenia pieniężne: 
• zasiłki pielęgnacyjne (dla osób wymagających opieki),
• świadczenie uzupełniające dla osób niesamodzielnych (tzw. “500+ dla osób niepełnosprawnych”).
• Dofinansowanie sprzętu i usług:

1.możliwość dofinansowania zakupu sprzętu ortopedycznego i rehabilitacyjnego przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ),

• Świadczenie wspierające
   Jest nowym instrumentem wsparcia, o które mogą ubiegać się osoby z niepełnosprawnościami w wieku od ukończenia 18 roku życia. Jest to rozwiązanie skierowane bezpośrednio do osób z niepełnosprawnościami, tak aby dorosła już osoba z niepełnosprawnością mogła decydować jak wykorzystywane ma być otrzymywane wsparcie. Świadczenie wspierające przysługuje bez względu na dochody (brak kryterium dochodowego), a także niezależnie od innych form wsparcia otrzymywanych przez osoby z niepełnosprawnościami. Prawo do świadczenia wspierającego uzależnione jest od uzyskania przez osobę z niepełnosprawnością decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia, na poziomie od 70 do 100 punktów. Wysokość świadczenia wspierającego zależy od poziomu potrzeby wsparcia, czyli liczby przyznanych punktów i jest powiązana z wysokością renty socjalnej. 

Harmonogram wprowadzenia świadczenia wspierającego:

I etap – od 1 stycznia 2024 r. – świadczenie wspierające dostępne dla osób z niepełnosprawnościami z najwyższymi poziomami potrzeby wsparcia, tj. od 87 do 100 pkt
II etap – od 1 stycznia 2025 r. – świadczenie wspierające będzie dostępne także dla osób z niepełnosprawnościami z kolejnymi poziomami potrzeby wsparcia, tj. od 78 do 86 pkt
III – ostatni etap – od 1 stycznia 2026 r. – świadczenie wspierające będzie dostępne także dla osób z niepełnosprawnościami z pozostałymi uprawniającymi poziomami potrzeby wsparcia, tj. od 70  do 77 pkt.

3. Wsparcie w zatrudnieniu osób niepełnosprawnych 

• Ochrona zatrudnienia: 

20 grudnia 2024 r. prezydent podpisał nowelizację zakładającą podniesienie miesięcznego wynagrodzenia pracowników z niepełnosprawnościami ze środków PFRON. Nowelizacja przewiduje comiesięczne dofinansowanie do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych w kwocie:

1. 2760 zł (przed nowelizacją było 2400 zł ) w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności;
2. 1550 zł (przed nowelizacją było 1350 zł) w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności;
3. 575 zł (przed nowelizacją było 500 zł) w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do lekkiego stopnia niepełnosprawności.

Warto także pamiętać o tym, że pracodawcy zatrudniający osoby niepełnosprawne, mogą otrzymać ze środków PFRON zwrot miesięcznych kosztów zatrudnienia pracowników pomagających pracownikowi niepełnosprawnemu w pracy a także zwrot kosztów szkolenia tych pracowników. Chodzi o zwrot w zakresie czynności ułatwiających komunikowanie się z otoczeniem, a także czynności niemożliwych lub trudnych do samodzielnego wykonania przez pracownika niepełnosprawnego na stanowisku pracy.

• osoby z niepełnosprawnościami mają prawo do skróconego czasu pracy (do 7 godzin dziennie bez obniżenia wynagrodzenia), dodatkowej przerwy (15-minutowej przerwy w pracy na gimnastykę usprawniającą lub odpoczynek) oraz dodatkowego urlopu wypoczynkowego (10 dni rocznie). Pracownicy z orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności mają prawo do dodatkowego urlopu zdrowotnego. Przysługuje im 21 dni roboczych w roku kalendarzowym, które mogą wykorzystać na uczestnictwo w turnusach rehabilitacyjnych, wykonanie badań lub poddanie się specjalistycznym zabiegom. Dni te nie są wliczane do limitu urlopu wypoczynkowego.
• Rehabilitacja zawodowa: Możliwość uczestnictwa w kursach i szkoleniach organizowanych przez urzędy pracy czy PFRON.

4. Wsparcie w życiu codziennym osób niepełnosprawnych

• Asystent osobisty osoby niepełnosprawnej: Programy wsparcia asystenckiego finansowane przez samorządy lub PFRON. Do zadań asystenta należy m.in. pomoc w wyjściu, powrocie oraz w dojazdach np. na rehabilitację i zajęcia terapeutyczne lub do ośrodków kultury, pomoc w zakupach i w załatwieniu spraw urzędowych. 
• Likwidacja barier architektonicznych: Dofinansowanie na adaptację mieszkań, wind czy podjazdów.
• Ulgi w transporcie publicznym:
  Dofinansowanie zakupu pojazdu lub usług transportowych.

5. Wsparcie zdrowotne i rehabilitacyjne osób niepełnosprawnych

• Refundacja leczenia i rehabilitacji: NFZ pokrywa koszty leczenia, wizyt specjalistycznych oraz turnusów rehabilitacyjnych.
• Dostęp do lekarzy specjalistów: Osoby z orzeczeniem o niepełnosprawności mają pierwszeństwo w dostępie do świadczeń zdrowotnych.

6. Ulgi podatkowe dla osób niepełnosprawnych

• Ulga rehabilitacyjna: Możliwość odliczenia kosztów leczenia, rehabilitacji czy zakupu sprzętu dla osób niepełnosprawnych.
• Zwrot VAT za materiały budowlane: Przy adaptacji mieszkania do potrzeb osoby niepełnosprawnej.

Polski system prawny dynamicznie dostosowuje się do potrzeb osób z niepełnosprawnościami, wprowadzając nowe formy wsparcia oraz eliminując bariery prawne i społeczne. Wsparcie to obejmuje nie tylko świadczenia materialne, ale także działania na rzecz integracji społecznej i zawodowej.