1.    Wprowadzenie.

Rozpad małżeństwa z reguły pociąga za sobą nie tylko emocjonalne, ale również poważne skutki prawne. Jednym z najważniejszych obszarów, które wymagają uregulowania, są kwestie dotyczące wspólnych małoletnich dzieci. Odpowiedzialność za ich wychowanie i utrzymanie nie kończy się wraz z orzeczeniem rozwodu. Wręcz przeciwnie – przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nakładają na rodziców szereg obowiązków, które muszą zostać jasno określone. W artykule przedstawione zostaną podstawowe oraz bardziej zaawansowane kwestie związane z alimentami, ustaleniem opieki nad dzieckiem, podziałem władzy rodzicielskiej, a także wzór przykładowego wniosku sądowego.

2. Czym są alimenty i komu przysługują?

Zobowiązanie do świadczeń alimentacyjnych wynika bezpośrednio z przepisów zawartych w artykule 133 i kolejnych Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. W przeciwieństwie do ogólnej podstawy do zasądzenia alimentów, którą stanowi niedobór środków utrzymania po stronie osoby uprawnionej (art. 133 § 2 KRO), obowiązek alimentacyjny rodziców względem dziecka, które nie osiągnęło jeszcze zdolności do samodzielnego funkcjonowania finansowego, opiera się głównie na samym fakcie braku tej samodzielności. Oznacza to, że świadczenie alimentacyjne przysługuje dziecku również wtedy, gdy nie znajduje się ono w stanie niedostatku (art. 133 § 1). W związku z tym, odpowiedzialność rodziców za zapewnienie dziecku środków utrzymania oraz wychowania powstaje już z chwilą jego narodzin. W przypadku innych członków rodziny obowiązek alimentacyjny aktualizuje się dopiero w sytuacji, gdy osoba uprawniona rzeczywiście popadnie w niedostatek. Zobowiązanie alimentacyjne każdego z rodziców wobec dziecka jest niezależne od tego, czy dziecko pochodzi z małżeństwa, czy też zostało poczęte poza nim. Nawet w przypadku dzieci pozamałżeńskich ojciec zobowiązany jest do alimentacji od momentu narodzin potomka, a nie dopiero od chwili jego uznania lub ustalenia ojcostwa przez sąd. Ponadto, postanowienia zawarte w art. 133 § 1 KRO mają pełne zastosowanie również do relacji między osobą adoptującą a adoptowanym dzieckiem – obowiązek alimentacyjny w takim przypadku powstaje z dniem przysposobienia. Alimenty to świadczenia, które mają na celu zapewnienie środków utrzymania (a w miarę potrzeby także wychowania) osobie uprawnionej – w tym przypadku dziecku.

Rodzice są zobowiązani do alimentowania swoich dzieci, dopóki nie są one w stanie samodzielnie się utrzymać. Obowiązek ten nie wygasa automatycznie z chwilą osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości, o ile kontynuuje ono naukę lub nie jest zdolne do pracy.

3. Alimenty po rozwodzie – jak są ustalane?

W przypadku rozwodu, alimenty są zazwyczaj orzekane na rzecz dziecka przeciwko rodzicowi, który nie sprawuje nad nim bezpośredniej opieki. Wysokość alimentów ustala sąd, kierując się dwoma podstawowymi kryteriami:

1) usprawiedliwione potrzeby dziecka – rozumiane jako potrzeby związane z codziennym funkcjonowaniem dziecka: jedzenie, ubranie, mieszkanie, opieka medyczna, edukacja, zajęcia dodatkowe, rozwój psychiczny i fizyczny,

2) możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego – sąd analizuje nie tylko aktualny dochód, ale także potencjalne możliwości uzyskiwania wyższych zarobków, np. wykształcenie, doświadczenie zawodowe czy posiadany majątek.

W praktyce sądy często przyjmują, że na utrzymanie dziecka potrzeba od kilkuset do kilku tysięcy złotych miesięcznie – w zależności od miejsca zamieszkania i standardu życia dziecka. Istnieją nieformalne „widełki alimentacyjne” przyjmowane przez sądy, które oscylują (dla jednego dziecka) zazwyczaj w granicach od 600 zł do 1500 zł miesięcznie. W większych miastach – np. Warszawie, Krakowie – kwoty te bywają wyższe.

4. Władza rodzicielska i opieka – jak to wygląda po rozwodzie?

Władza rodzicielska to zbiór praw i obowiązków przysługujących rodzicom względem dziecka, obejmujący jego wychowanie, reprezentowanie, zarządzanie majątkiem oraz decydowanie o wszystkich ważnych aspektach życia dziecka.

Zgodnie z art. 58 § 1 KRO, sąd w wyroku rozwodowym musi rozstrzygnąć, komu powierza wykonywanie władzy rodzicielskiej nad wspólnym dzieckiem stron. Możliwe są trzy scenariusze:

1) Powierzenie władzy jednemu z rodziców z jednoczesnym ograniczeniem władzy drugiego do określonych obowiązków (np. współdecydowanie o edukacji),

2) Pozostawienie władzy obojgu rodzicom, jeżeli są w stanie zgodnie współdziałać,

3) Całkowite odebranie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców – w sytuacjach szczególnych (np. przemoc domowa, porzucenie dziecka, nadużycia).

5. Opieka naprzemienna – rozwiązanie coraz częstsze.

W ostatnich latach coraz częściej orzekana jest tzw. opieka naprzemienna, czyli ustalenie, że dziecko przebywa u każdego z rodziców w równych odstępach czasu (np. tydzień u matki, tydzień u ojca). Sąd może orzec opiekę naprzemienną, jeżeli:

• rodzice mieszkają blisko siebie (np. w tej samej miejscowości),
• są w stanie współpracować,
• sytuacja życiowa i zawodowa obojga pozwala na taki model.

Nie każdy przypadek się do tego nadaje – opieka naprzemienna może być dla dziecka destabilizująca, jeśli między rodzicami istnieje silny konflikt.

6. Kontakty z dzieckiem – niezależne od władzy rodzicielskiej.

Rodzic, który nie mieszka z dzieckiem na co dzień, ma prawo i obowiązek utrzymywać z nim regularne kontakty. Zgodnie z art. 113 KRO, kontakty z dzieckiem obejmują:

• osobiste spotkania,
• rozmowy telefoniczne,
• komunikację elektroniczną (np. wideorozmowy),
• wspólne wyjazdy.

Kontakty mogą zostać ustalone:

• na podstawie porozumienia między rodzicami – sąd je zatwierdza,
• przez sąd, jeżeli rodzice nie potrafią się porozumieć.

W przypadku uporczywego utrudniania kontaktów przez jednego z rodziców – możliwe jest nałożenie grzywny, a nawet ograniczenie władzy rodzicielskiej.

W praktyce często spotyka się błędne przekonanie, że brak kontaktu z dzieckiem zwalnia z obowiązku alimentacyjnego. Jest to nieprawda – są to dwie odrębne instytucje prawne. Rodzic ma obowiązek płacić alimenty niezależnie od tego, czy widuje dziecko.

Analogicznie – rodzic, który nie otrzymuje alimentów, nie ma prawa samodzielnie ograniczać drugiemu rodzicowi kontaktów.

Wzór wniosku do sądu – alimenty i opieka

[Miejscowość, data]

[Imię i nazwisko wnioskodawcy (np. matki)]

[Adres zamieszkania]

[PESEL]

[Telefon kontaktowy – opcjonalnie]

Do:

Sąd Rejonowy w [miasto]

Wydział Rodzinny i Nieletnich

Wnioskodawczyni:

[Imię i nazwisko matki dziecka]

Zamieszkała: [pełny adres]

PESEL: [numer]

Uczestnik postępowania:

[Imię i nazwisko ojca dziecka]

Zamieszkały: [pełny adres]

PESEL: [numer]

Wniosek o ustalenie alimentów oraz o ustalenie sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej i opieki nad dzieckiem

Na podstawie art. 133 §1, art. 135 §1 oraz art. 56 i art. 58 §1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wnoszę o:

1. Zasądzenie od uczestnika postępowania [imię i nazwisko ojca] alimentów na rzecz małoletniego dziecka [imię i nazwisko dziecka], ur. [data urodzenia], w wysokości [kwota, np. 1000] zł miesięcznie, płatnych do rąk matki dziecka do 10. dnia każdego miesiąca z góry, wraz z ustawowymi odsetkami w przypadku zwłoki w płatności którejkolwiek z rat.

2. Ustalenie miejsca zamieszkania małoletniego dziecka [imię i nazwisko dziecka] przy matce – [imię i nazwisko matki].

3. Powierzenie wykonywania władzy rodzicielskiej nad małoletnim dzieckiem matce, z jednoczesnym ograniczeniem władzy rodzicielskiej ojcu do współdecydowania w sprawach istotnych dla dziecka, takich jak: wybór szkoły, leczenie, wyjazdy za granicę oraz zmiana miejsca zamieszkania dziecka.

4. Ustalenie kontaktów ojca z dzieckiem w każdy drugi i czwarty weekend miesiąca od godziny 10:00 w sobotę do godziny 18:00 w niedzielę, a także przez połowę ferii zimowych oraz połowę wakacji letnich – według podziału uzgodnionego z matką dziecka, naprzemiennie w latach parzystych i nieparzystych.

Uzasadnienie

Z uczestnikiem postępowania nie pozostajemy już we wspólnym pożyciu od [data]. Z naszego związku pochodzi małoletnie dziecko [imię i nazwisko dziecka], ur. [data urodzenia], które od rozstania pozostaje pod moją stałą opieką i mieszka ze mną.

Dziecko nie otrzymuje obecnie od ojca regularnego wsparcia finansowego. Ponadto uczestnik nie interesuje się na co dzień wychowaniem dziecka i nie podejmuje decyzji dotyczących jego zdrowia, edukacji i rozwoju. Utrzymanie dziecka wiąże się z comiesięcznymi kosztami w wysokości około [np. 1600 zł], które obejmują wyżywienie, ubrania, opłaty mieszkaniowe, edukację, zajęcia dodatkowe oraz opiekę zdrowotną.

Uczestnik jest osobą zdrową, posiada wykształcenie [np. techniczne, wyższe], pracuje jako [zawód], a jego dochody pozwalają na partycypowanie w kosztach utrzymania dziecka. Zwracam się zatem do sądu o zasądzenie alimentów w kwocie adekwatnej do usprawiedliwionych potrzeb dziecka i możliwości zarobkowych ojca.

Jednocześnie, wobec braku porozumienia między stronami w kwestii wychowania dziecka, konieczne jest uregulowanie zarówno miejsca pobytu dziecka, jak i zakresu władzy rodzicielskiej oraz kontaktów ojca z dzieckiem w sposób zapewniający stabilność i dobro dziecka.

Załączniki:

1. Odpis skrócony aktu urodzenia dziecka
2. Zaświadczenie o zarobkach matki
3. Zestawienie miesięcznych kosztów utrzymania dziecka
4. Odpis wniosku dla uczestnika postępowania
    

                                                                                                                                 [Podpis wnioskodawcy]

Uwagi praktyczne:

• Opłaty: Wniosek o alimenty i opiekę nad dzieckiem jest zwolniony z opłat sądowych, jeśli składa go rodzic w imieniu małoletniego dziecka.
• Załączniki: Dobrze jest załączyć dowody potwierdzające koszty utrzymania dziecka – np. rachunki, faktury, wydruki z konta, umowy najmu mieszkania, potwierdzenia czesnego, itp.
• Dwa egzemplarze: Wniosek składa się w dwóch egzemplarzach – jeden dla sądu, drugi dla uczestnika postępowania.